ANKARA- Türkiye her güne “deprem” gerçeğiyle uyanıyor. Buna karşın siyaset üretenlerin adımları, yaşanan büyük zelzelelerin akabinde verilen sözlerle sonlu kalıyor. Sarsıntılar sonrası uzmanların sıcağı sıcağına yaptığı açıklama ve davetler ise bir sonraki felakete kadar unutuluyor.
TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, Ekim 2020’de İzmir’de meydana gelen zelzelenin akabinde direkt fay ve fay zonu üzerinde bulunan 24 büyük kente ait raporlar hazırlamaya başladı. 24 kentin 18’inin raporlarını tamamlayan mühendisler, Cumhurbaşkanı, Meclis Lideri, Meclis’te kümesi bulunan beş siyasi partinin genel lideri, ilgili bakanlıklar, belediye liderleri ve kentlerin tüm milletvekillerine bu raporları gönderdi. İhtar niteliğinde ve mümkün bir zelzelenin sonuçlarına dair çerçeve çizen, 400’e yakın isme gönderilen bu raporlara bir kişi dahi cevap vermedi.
‘5.5 ÜZERİ SARSINTI ÜRETME POTANSİYELİNE SAHİP 500’E YAKIN FAY VAR’
Manisa, Burdur, Balıkesir, Aydın, Erzurum, Hatay, Konya, Bingöl, Kahramanmaraş, Osmaniye, Tokat, Kocaeli, Kayseri, Muğla, Denizli, Eskişehir, Erzincan ve Hakkari’nin ortalarında bulunduğu fay üzerine şurası 18 kente dair hazırladıkları raporlara cevap verilmediğini söyleyen Jeoloji Mühendisleri Odası Lideri Hüseyin Alan’la konuştuk…
Yakın periyotta Güney Marmara’da, Balıkesir’de 4,7 büyüklüğünde sarsıntıya tanıklık ettik. İzmir’de 30 Ekim 2020’de meydana gelen 6,9 büyüklüğündeki sarsıntının akabinde siz bu bölgeye dikkat çekmiştiniz. Burada ne oluyor?
Ülkemiz bir zelzele ülkesi. MTA Genel Müdürlüğü tarafından 2013’te yayınlanan canlı fay haritası kelam konusu. Şu an Türkiye’de 5.5 ve üzeri zelzele üretme potansiyeline sahip 486 fay yahut fay zonu tespit edilmiş durumda. Birçoğu büyükşehir niteliğinde olan ilimiz, çok sayıda ilçemiz ve mahallemiz direkt fay zonları üzerine oturuyor. Erzurum, Erzincan, Tokat, Bolu, Sakarya, Kocaeli, Bursa, Manisa, İzmir, Denizli, Burdur, Aydın, Kütahya, Muğla, Eskişehir, Konya, Aksaray, Osmaniye, Hatay, Maraş, Bingöl, Hakkari’nin ortalarında olduğu kentlerimiz direkt fayların üzerine oturmuş durumda. Bu kentlerden bir tanesi de Balıkesir. Bu kentlerin içinden fay geçiyor.
Jeoloji Mühendisleri Odası Lideri Hüseyin Alan ‘BURALARDA SÜRATLE TEDBİR ALMAMIZ LAZIM’
Bir sarsıntı olduğunda iki değerli tesir meydana geliyor. Bir sarsıntıdan kaynaklı yıkımlar var bir de fay zonu yırtıldığında oluşuyor. Kırığın üzerinde binanın olduğunu düşünün, 5 metre öteliyor. 5 metre ötelendiğinde bunun üzerinde rastgele bir yapının kalma ihtimali yok, yani yaşama ihtimali yok. Balıkesir kent merkezi de dahil olmak üzere, Edremit Körfezi, Burhaniye, Gönen ilçeleri de direkt fayın üzerinde oturmuş durumda. 24 kentimizin 18’ine ait raporları hazırladık. Cumhurbaşkanı, Meclis Lideri, Meclis’te kümesi bulunan siyasi partilerin genel liderleri, bölge milletvekilleri, belediyeler, valiliklere yazılarımızı yazdık. İlgili şahıslara yazdık. Dedik ki, “Balıkesir fay üzerine oturuyor. İlçelerinin kimileri fay zonu üzerinde. Buna ait önlemlerinizi lütfen alın”. 1957 yılında Gönen’de 7,1 zelzele oldu. Bölgede bu büyüklükte sarsıntılar üretecek faylar kelam konusu. Buralarda süratle önlem almamız lazım.
KUZEY ANADOLU FAYI’NIN GÜNEY KOLUNDA UZUN YILLARDIR KIRILMA YOK
Balıkesir ve etrafı ne açıdan çok kritik? Burada olabilecek bir sarsıntının İstanbul’a tesiri olabilir mi?
Türkiye, jeolojik manada Afrika kıtasıyla, Avrupa ve Asya (Avrasya) kıtasının çarpışma noktasında yer alıyor. Afrika kıtası geliyor, Avrasya’nın altına dalıyor, Anadolu coğrafyasını sıkıştırıyor. Bilhassa Doğu Anadolu sıkıştığı için Bingöl Karlıova’dan başlayarak Ege adalarına kadar Batı’ya hakikat kaçıyor. Bu Batı’ya gerçek tektonik olarak kaçarken, Yunan kara adasını da bizim Batı Anadolu sıkıştırıyor. Orada da açılma tektoniği oluyor. Grabenler var. Küçükmenderes, Büyükmenderes, Bakırçay üzere ırmaklarımız Batı Anadolu’da Graben sistemi içinde yer alıyor. Bu grabenin ucunda İzmir sarsıntısı meydana geldi. İstanbul’da mümkün büyük sarsıntıya işaret ettiğimiz Kuzey Anadolu Fayı, İstanbul’a gelmeden ikiye ayrılıyor. Biri Marmara Denizi’nin altına birisi ise güney kolundan gidiyor. Hepimiz şu an Marmara Denizi’ndeki kısma odaklanmış durumdayız. Lakin uzun vakittir güney kolunda kırılma olmadığını biliyoruz.
‘TRANSFER ZONU ÜZERİNDEKİ FAYLARDA 7’NİN ÜZERİNDE SARSINTI MEYDANA GELEBİLİR’
Bu Güney kolunun üzerinde hangi kentler var?
Bursa, Mudanya var. Bandırma’nın güneyinden geçiyor oradan da Edremit Körfezi’nden Yunan adalarına yanlışsız gidiyor. Güney kol üzerinde uzun yıllardır bir sismik tesirin olmadığını, birtakım fayların uzun dönemdir sarsıntı üretmediğini biliyoruz. Yapılan paleosismolojik çalışmalar bize bunu gösteriyor. Kuzey Anadolu’daki hareket ile graben sistemi ortasında gerilim transferini sağlayan, İzmir Balıkesir Transfer Fonu var. Bu gerilim transferini gerçekleştiren bir zon. Balıkesir tıpkı vakitte bu zon içinde kalan kentlerimizden biri. Bu transfer zonu bir iletkenlik misyonu görüyor. İzmir sarsıntısı oldu. Çok sayıda artçı oldu. Ortada kalan bir boşluk var. Kırılmayan Marmara Denizi içindeki kuzey kol ile güney kol kaldı. Biz o nedenle bu transfer zonu üzerindeki birtakım faylarda 7’nin üzerinde sarsıntıların meydana gelebilme ihtimali olduğunu, o nedenle burada yaşayan insanlarımız için hazırlık yapılması gerektiğini çeşitli platformlarda paylaştık.
‘7 ÜZERİ SARSINTI OLURSA TAŞ ÜZERİNDE TAŞ KALMAYACAK’
Yani Balıkesir ve etrafında 7’nin üzerinde bir zelzele olma ihtimali var. Bu bölgenin yapılaşmasını da yakından biliyorsunuz. Bu büyüklükte bir zelzelenin sonuçları ne olur?
Burhaniye’de, Edremit’te, Küçükkuyu’nun kıyıya yakın kısmında 7’nin üzerinde sarsıntı olursa taş taş üzerinde kalmayacak. Sıvılaşmadan kaynaklı binalar çok büyük hasar görecek. Açık söylüyorum. Fay üzerine oturan çok sayıda bina var. Bu bölgede taban çok berbat. Yer altı düzeyi çok yüksek. Binalar vaktinde bu parametreler dikkate alınarak inşa edilmemiş. Düşük kattaki yapılar dahi çok büyük risk altında. Bilhassa yaz aylarında orası çok ağır bir bölge. Yaz aylarında Edremit Körfezi ve etrafında meydana gelebilecek 7 büyüklüğündeki bir sarsıntıda çok büyük hasarlar açığa çıkacak. Edremit Körfezi ve etrafında alarmlar çalıyor. Türkiye’nin birçok bölgesinde sismik boşluk olan yerlerde zelzeleler bekliyoruz.
‘BİR KİŞİ ‘BU RAPORU NEDEN YAZDINIZ’ DEMEDİ’
2021 yılı başından bu yana 24 riskli kentin 18’ine, Cumhurbaşkanı, parti ayrımı gözetmeksizin milletvekilleri, belediye liderleri ve valiliklere uyarılarınızı içeren raporları gönderdiniz. Size geri dönüş yapıldı mı?
İnanın bir kişi, “Bu raporu neden yazdınız” demedi. Belediye liderleri da valiler de milletvekilleri de dönmedi.
Bir kişi dahi dönmedi mi?
Bir kişi bile dönmedi. 18 kente rapor hazırladık, ikazlarımızı yaptık, ne yapmaları gerektiğine dair bir yaklaşım sergiledik. Haritaları koyduk. Biri de “Siz bunları gönderdiniz de biz ne yapalım? Gelin görüşelim” diyen olmadı.
‘SON İKİ YILDA AFETLER NEDENİYLE 200 BİNE YAKIN İNSAN ÖLDÜ’
Sözlerinize “Deprem ülkesiyiz” diye başladınız. Bu ilgisizlik ne manaya geliyor?
Bu çok makus bir şey. Biz afetleri, jeolojik ve hidrolojik kökenli afetler, meterolojik kökenli afetler, biyolojik kökenli afetler, yer altı ve üstü yangın afetleri ve kozmik kökenli afetler olarak beş ana sınıfa ayırıyoruz. Son iki yılda dört ana kümedeki afet ve afet tipleri hâkim oldu. Bunlar nedeniyle 200 bine yakın insanımız öldü. Aşağı üst 100 bin bağımsız ünite içeren 20 bin bina ya ağır hasar gördü ya da yıkıldı. Türkiye’nin tabiat kaynaklı afetlerden kaynaklı 60 ile 100 milyar dolar ortasında iki yıl içerisinde ekonomik kaybı olduğunu tabir ediyorlar. Bunu ben değil Cumhurbaşkanı söylüyor. Bu 20 bin binayı ben değil Etraf ve Şehircilik Bakanlığı söylüyor.
‘ÖNLEMLERİN HEPSİ SÖYLEMDE’
İzmir’in akabinde Türkiye son iki yılda büyük zelzele görmedi. Elazığ, Van, Manisa ve İzmir’de hasar yapan sarsıntılar oldu. 5 büyüklüğünde depremlerdi. Bu oranlardaki sarsıntılarda 168 vatandaşımız hayatını yitirdi. Zelzeleler bu kadar kıymetli. Pekala biz Türkiye’de afetlere karşı, zelzelelere karşı ne tıp önlem alıyoruz? Hepsi telaffuzda. Harekette hiçbir şey yok. Balıkesir bizim raporumuz üzerine ne yaptı? Burdur, Manisa, Denizli ne yaptı? Bir yurttaş olarak bunları sormaya hakkımız yok mu? Siz insanların can ve mal güvenliğini nasıl sağlayacaksınız? Ne çeşit önlemler aldınız? Bu fay zonları üzerinde 100 binden fazla binada 1 milyondan fazla insanımız yaşıyor. Hangisi kırılırsa kırılsın orada canımızın acıyacağını biliyoruz.
Tam da bu türlü bir periyotta İstanbul sarsıntısı bekleniyor.
İstanbul faz üzerine oturan kentlerimizden değil. Fay onun güneyinden geçiyor ancak sarsıntı tesiriyle yıkımlar gerçekleşiyor. Fakat direkt fay üzerinde olanlar o denli değil. Örneğin Balıkesir’de hem sarsıntı hem de kırılmadan kaynaklı hasarlar meydana gelecek.
‘ÜÇ MELANET ÜLKEMİZİN ETRAFINDA GEZİYOR’
Bugünden atılması gereken adımlarınızı raporlarda söz ediyorsunuz ancak ne yapılmalı?
Ufak tefek adımlar atılıyor lakin bunların toplumsal yaşama tesirini 50-60 yıl sonra göreceğiz. Bizim kuşak bunun olumlu yanını görmeyecek. Ülkeleri tarih sahnesinden silen üç kıymetli öge var. Savaşlar, salgın hastalıklar ve tabiat kaynaklı afetler ve uzun süren siyasal istikrarsızlık, bunun getirdiği ekonomik çöküş. Şu üç melanetin ülkemizin etrafında gezdiğini görüyoruz. Güvenliğimizi sağlamak için bir Savunma Bakanlığımız var. Ekonomik ve siyasal istikrarsızlığımızı önlemek için Merkez Bankası, Maliye Bakanlığı vb. kurmuşuz. Pekala zelzele ülkesiyiz diyoruz. Afetlerle uğraş eden kaç kurumumuz var? İçişleri Bakanlığı’na bağlı bir başkanlığımız var o da AFAD. Eş güdüm yok, ortak akıl yok, ortak uğraş anlayışı yok. Türkiye’de acil olarak ‘Afet, Acil Durum ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ kurulmalı. Bir bakanlık çatısı olmadığında bu işlerin yürümeyeceğini hepimiz biliyoruz.
‘FATURANIN YÜKÜ O GÜN AÇIĞA ÇIKACAK’
1999’da meydana gelen sarsıntının akabinde yaşanan 2001 krizinde bu sarsıntının yarattığı mali yükün de olduğu tabir ediliyor. Bugün ekonomik tablo iç açıcı değil. Siz de birebir vakitte her an 7 ve üzeri bir zelzelenin olabileceğini söylüyorsunuz. Bu türlü bir zelzelenin faturası bu devir çok daha ağır mı olacak?
İkinci Dünya savaşının bütün ağır yükü Avrupa’yı yıktı. Türkiye tam bu devirde beş yılda 5 büyük zelzele yaşıyor. 1939’da Erzincan sarsıntısı oluyor. Bu toprakların gördüğü 7.9 büyüklüğünde en büyük sarsıntı yaşanıyor. 1942’de Tokat Niksar’da 7.2, 1943’te Samsun Ladik’de, 1944’de Bolu Gerede’de sarsıntı meydana geliyor. Bunlar yetmiyor 1945 yılında bu toprakların gördüğü en büyük orman yangınları meydana geliyor. Siyasal, ekonomik, politik istikrarsızlıklar yaşanıyor. Türkiye bu devir 70 bin insanını kaybediyor, 400 bine yakın konut yıkılıyor. Bugün siyasal iktidar CHP’ye bu periyoda dair yükleniyor. “Ekmeği karne ile verdiler” diyor. Bugün, bu bileşenlerin tamamı olsa Türkiye’de bırakın karneyi ekmek dahi bulamayacağız. Ekonomik olarak Türkiye büsbütün yıkılacak. Faturanın tartısı o gün açığa çıkacak.